حجتالاسلام والمسلمین کاویانی مدیر تالیف و ارزیابی مرکز تدوین متون و منابع درسی به بهانه چاپ کتاب درسی علوم قرآنی :
اگر مرحوم آخوند خراسانی، صاحب اثر ارزشمند کفایه، امروز در قید حیات بودند و قصد نگارش کتابی برای حوزههای علمیه داشتند، بیشک شیوه تألیف و سبک نگارش آن تفاوت بسیاری با کتاب فعلی داشت.
.همچنین، اگر شهید اول و شهید ثانی میخواستند شرح فقهی جدیدی بنویسند، قطعاً با توجه به تحولات علمی معاصر، رویکردی متفاوت از «لمعه» و «شرح لمعه» اتخاذ میکردند. حتی شیخ اعظم انصاری نیز، چنانچه در دوران کنونی زندگی میکرد، نگارش علمی خویش را متناسب با نیازهای نوین فقهی و آموزشی تغییر میداد.
مرکز تدوین متون درسی حوزههای علمیه؛ تحول در منابع آموزشی
مرکز تدوین متون و منابع درسی، یکی از نهادهای کلیدی در حوزههای علمیه میباشد که نقش مهمی در تدوین متون آموزشی حوزوی ایفا میکند.این مرکز از زمان تأسیس تاکنون، تألیفات ارزشمندی را تولید و در اختیار نظام آموزشی حوزههای علمیه قرار داده است.
به بهانه رونمایی از کتابجدید علوم قرآن، برای بررسی ویژگی های این اثر و سایر فعالیتهای مرکز تدوین متون و منابع درسی حوزههای علمیه، گفتوگویی با حجتالاسلام والمسلمین مصطفی کاویانی، مدیر تألیف و ارزیابی ترتیب دادهایم.
1-جایگاه متون درسی در آموزش حوزه علمیه
متون آموزشی چه تأثیری بر رشد علمی و مهارتی طلاب دارند؟
بدون شک یکی از عناصر کلیدی در تعلیم و تربیت طلاب عزیز کتاب درسی است. این عنصر در کنار سایر عناصری چون روش تدریس اساتید، برنامه آموزشی، ارزشیابی تحصیلی و.... نقشی کلیدی در حفظ و تداوم سنتهای علمی، انتقال دانش و مهارتهای بکارگیری آن ایفا میکند. البته لازم بذکر است که بهترین کتابها در صورتی میتوانند سهم خود را به نحو مناسبی در نظام تعلیم و تربیت ایفا کنند که در مرحله تدریس توسط اساتید ارجمند پذیرفته شده با بیانی مناسب فهم و ذائقه مخاطب ارائه شوند. از این رو میتوان کتاب درسی را به ابزاری تشبیه کرد که در اختیار استادکاری قرار گرفته تا با آن به تربیت ذهنی و روحی فراگیر خود بپردازد.
2-تنظیم متون درسی متناسب با سطح تحصیلات طلاب
آیا متون آموزشی حوزه مطابق با سطح تحصیلی طلاب طراحی می شوند؟
بر اساس مصوبه 848 شورای محترم عالی در مقطع سطح یک و در برنامه جدید آموزشی طلابی که از مقطع متوسطة اول در حوزه پذیرفته شدهاند از برنامه آموزشی متفاوتی در مقایسه با پذیرفتهشدگان متوسطة دوم و دانشجو برخوردارند. به عنوان مثال در دانشهای ادبی (ادبیات عرب) حجم درسی دانش بلاغت برای طلاب متوسطه اول در مجموع 160 ساعت است اما همین درس با همین سرفصل برای پذیرفتهشدگان متوسط دوم و دانشجو 128 ساعت است. بنابراین مرکز تدوین متون موظف به تولید آثاری است که علاوه بر حفظ سرفصل و غنای علمی، قابلیت ارائه در برنامه آموزشی ابلاغی را داشته باشد. به عنوان نمونه کتاب مفتاح البلاغه به عنوان متن درسی مرحلة آشنائی برای مخاطبان متوسطه اول و کتاب لمحات البلاغه به عنوان متن درسی مرحلة آشنائی برای طلاب متوسطه دوم تولید شده است.
3-چالشهای تکمیل کتاب در طول ترم تحصیلی
چگونه اطمینان حاصل میشود که کتابهای درسی جدید در طول ترم به صورت کامل تدریس شوند؟
در حقیقت یکی از جدیترین چالشهای پیش روی مرکز تدوین تولید آثار آموزشی متناسب با برنامه و اهداف آموزشی تعیین شده برای هر درس است. به همین دلیل از ابتدای طرح موضوع در گروههای علمی اولین مسئله، تولید اثر متناسب با سرفصلهای ابلاغی برنامه درسی و تأمین اهداف ذکر شده برای آن درس میباشد. نکتة بعد اینکه هر اثر در مراحل مختلفی توسط جمعی از اساتید فاضل و فرهیخته ارزیابی میشود و امکان تدریس آن در ویراست جدید متناسب با برنامه آموزشی سجنیده میشود.
4-روند جایگزینی متون سنتی با کتابهای نوین
آیا امکان جایگزینی متون سنتی حوزه با آثار جدید وجود دارد؟
کتابهای فقهی و اصولی حوزه جزء تراث علمی حوزه محسوب میشوند و جایگزینی آنها فرآیندی پیچیده دارد. بااینحال، نیاز به متون آموزشی روزآمد و منطبق بر تحولات علمی وجود دارد. از این رو باید با تدوین متون جدید در کنار متون سنتی، تلاش شود تا هم ارزشها و سنتهای علمی ثراث محفوظ بماند و هم زمینة ارتقاء و کارآمدی آثار جدید فراهم شود.
5-میزان استقبال طلبهها از کتابهای جدید
آیا طلبهها ارتباط خوبی با کتابهای آموزشی جدید برقرار کردهاند؟
کتابهای جدید حوزه از نظر قالب، ساختار و محتوا تغییرات قابلتوجهی داشتهاند.بازخورد اساتید درباره سبک جدید نگارش، نمودارها، جداول و رنگبندی مثبت بوده است.اما هنوز زود است که میزان پذیرش طلاب را بهطور قطعی ارزیابی کنیم.
6-نقش اساتید در انتخاب کتابهای درسی
آیا اساتید حوزه در انتخاب منابع درسی جدید اختیار دارند؟
بله، اساتید نقش تعیین کنندهای در بررسی و انتخاب کتابّهای درسی دارند. کتابهای جدید ابتدا مورد ارزیابی علمی قرار گرفته، سپس برای تدریس پیشنهاد میشوند. در نظام آموزشی حوزه، هیچ استادی ملزم به تدریس یک کتاب خاص نیست. این سیاست موجب حفظ کیفیت آموزشی شده است.
7-برنامههای آینده تدوین متون آموزشی
در حال حاضر مرکز تدوین متون درسی در بخشهای مختلفی در حال تولید آثار و محصولات آموزشی است. البته با توجه به تأیید مدیر محترم حوزههای علمیه حضرت آیت الله اعرافی دامتبرکاته تمرکز بیشتر مرکز بر تولید متون و منابع آموزشی مرتبط با درختواره دانشهای حوزوی است. با این حال بازبینی و بروز سازی متون دروس عمومی حوزه در مقطع سطح یک و سطوح عالی نیز در دستور کار است. پیش بینی ما این است که در سال 1404 قریب 50 عنوان چاپ و تولید محتوا خواهند شد که اطلاعات تکمیلی آن انشاءالله به زودی ارائه خواهد شد.
8-توجه به نیازهای طلبههای مبلغ در تدوین متون
برای طلابی که مسیر تحصیلیشان به سمت تبلیغ هدایت شده است، چه تدابیری اندیشیده شده است؟
در حال حاضر گروه علمی تبلیغ و ارتباطات مرکز تدوین با مدیریت جناب استاد ملانوری فعالیتهای خوب و رو به رشدی را برای تأمین محتوای آموزشی مورد نیاز مدارس سفیران هدایت آغاز کردهاند که انشاءالله نتایج آن را بزودی مشاهده خواهید نمود.